نکات تربیتی کودک و نوجوان – ۱

نکات تربیتی کودک بر اساس روانشناسی رشد

✅ استفاده از پاداش ها و تنبیه ها ، مسئله ای است که به دقت و مهارت نیاز دارد .

✅ اگر کودکی به دلیل حواس پرتی به هنگام درس خواندن ، تنبیه یا توبیخ شود ، درد را نه تنها با حواس پرتی،  بلکه با شکل کتاب تداعی خواهد کرد .

✅ تنبیه بدنی اغلب بی نتیجه است.  کودک تا هنگامی که چوب بالای سرش باشد ، فرمان می برد اما همینکه ببیند کسی متوجه او نیست ، هر کار دلش بخواهد انجام می دهد .

✅ تنبیه ، فعالیت ذهن را متوقف می کند و آنگاه به جای کودکی نامنظم ، با موجودی افسرده و غمگین سر و کار خواهید داشت .

📢 بهترین پاداش ها ، تحسین و تعریف و بهترین تنبیه،  عدم تایید است .

✅ هنگامی که کودکان کارشان را به خوبی انجام می دهند،  باید از آنها تمجید کنیم تا احساس غرور کنند و وقتی کارشان را خوب انجام نمی دهند ، باید نگاهی سرد به آنها بینداز یم تا شرمنده شوند.

✅ کودکان به تایید و عدم تایید ، بویژه از جانب  پدر و مادر و کسانی که به آنها وابسته اند ، بسیار حساس هستند.

✅ بنابر این میتوانیم این واکنش ها را برای القای رفتار منطقی و شرافتمندانه مورد استفاده قرار دهیم.

✅ تعلیم و تربیت ، به عنوان شکل گیری شخصیت کودک و همچنین یادگیری تحصیلی تلقی می گردد.

✅ در تعلیم و تربیت، بیشترین اهمیت را باید به رشد منش و شخصیت داد.

✅ هدف اصلی در رشد منش و شخصیت، خویشتن داری است .

📢 خویشتن داری،  اساس همه فضیلت ها و شایستگی هاست ، یعنی قدرت چشم پوشی کردن از ارضای تمایلاتی که عقل ، اجازه ارضای آن را نمی دهد .

✅ اگر فقط خویشتن داری را به فرزندانمان ، دانش آموزان مان و … بیاموزیم. رسالت خود را در پرورش انسانهایی سالم به درجات بالایی به انجام رسانده ایم.

✅ برای ایجاد خویشتن داری، ابتدا باید به سلامت جسمانی کودک توجه کنیم .

✅ اگر جسم ، ضعیف و بیمار باشد ، فرد توانایی اندکی برای کنترل خواسته هایش خواهد داشت .

♦️ نقش الگوبرداری در تربیت کودک

✅ الگوبرداری در تربیت و آموزش کودک نقش مهمی دارد. 

✅ الگوبرداری ، شکل های مختلفی دارد. نوع شناخته شده اش ، الگو برداری رفتاری است. یعنی با انجام  دادن یک عمل ، نمونه ای از آن را ارائه می دهیم.

✅ روانشناسی رشد ، بینش دقیق تری در باره الگو برداری و تاثیر آن ایجاد کرد . یک نمونه آن ، تنبیه بدنی است.

📢 بسیاری از والدین ، به کمک تنبیه بدنی از دعوای کودکان خود جلوگیری می کنند اما ظاهرا نتیجه این کار آن است که بچه هایشان بیشتر دعوا می‌کنند.

✅ هر زمان که فهمیدیم قادر نیستیم از بعضی رفتارهای پریشان کننده کودکمان خلاصی پیدا کنیم ، می توانیم از خود بپرسیم که آیا خودمان به طور ناآگاهانه،  الگوی این رفتار نبوده ایم ؟

✅ الگو های فیلم ها و کارتون ها ، اثر نیرومندی دارند و یک مورد اساسی آن تلویزیون است که بسیاری از کودکان ساعت های زیادی به تماشای آن می پردازند و به زندگی کودکان خردسال شکل می دهد .

✅ عزت نفس، بازتابی از برآورد فرد از ارزش های خود می باشد. در واقع، درک و باور فرد از ارزش، اهمیت خود و اعتقاد به توانایی ها و احساس شایستگی، عزت نفس هر فرد را نشان می دهد. از آنجا که این احساس می تواند هم در جنبه تحصیلی، هم در جنبه بهداشت روان و سلامت ذهنی کودک تاثیر داشته باشد، نیاز است که والدین تکنیک های تقویت کننده آن را بدانند و برای کودکان خود بکار ببرند.

 📢 چند تکنیک موثر در افزایش عزت نفس کودک

♦️ سعی کنید طرفدار و حامی همیشگی و اصلی پیشرفت ها و موفقیت های کودکانتان باشید؛ این فعالیت ها می توانند یک برنامه ورزشی باشد که کودکتان در آن شرکت می کند، یا یک پروژه کلاسی و مدرسه ای باشد.

♦️ علاقه خود را به کودکتان، به طور غیر مشروط نشان دهید. پذیرش و عشق شما نباید بسته به رفتار یا مورد خاصی در کودک باشد. به این صورت او احساس می کند همیشه کسی هست که در شرایط سخت نیز حامی او است و دوستش دارد.

♦️به او آموزش بدهید که همیشه به خودش افتخار کند و در مقابل تحقیر دیگران، محکم و با احترام ایستادگی کند.

♦️کودک خود را تشویق کنید تا به جای دنباله روی از آرزوها و برنامه های دیگران، به دنبال علایق و خواست های خودش باشد و استعدادهای فردی خودش را دنبال کند.

♦️شما نمی توانید کودک خود را از ناکامی ها و مشکلات زندگی حفظ کنید، از این رو، باید نحوه روبرو شدن با مشکلات و ناکامی ها را به وی آموزش دهید.

♦️نمونه خوبی برای کودک باشید. وقتی خودتان در مقابل مشکلات و مسائل شخصی خود، آرام، محکم و با اعتماد به نفس رفتار می کنید، به کودک خود نیز به طور غیر مستقیم همین رفتار را آموزش می دهید.

♦️مراقب کلامی که به کار می برید باشید. کلمات قدرت دارند، از این رو، لغاتی را برای او بکار ببرید که به وی اعتماد به نفس می دهد و باور به خودش را تقویت می کند.

♦️شما می دانید کودک باهوش، زیبا و منحصر به فردی دارید، ولی آیا خودش نیز این را می داند؟ فشارهای بیرونی، گاه تحقیر یا بازخورد منفی همکلاسان… ممکن است پیام هایی را به او منتقل کند که مثبت نباشند و اعتماد به نفس او را پایین بیاورند؛ بنابراین، خصائص پسندیده ای که در کودک خود می بینید را به او یادآوری کنید.

♦️به او گوش بدهید، از ایده ها یا پیشنهادهایی که می دهد استقبال نمایید و به آنها توجه کنید. اگر به او باور داشته باشید، او نیز به خود باور خواهد آورد.

♦️برچسب و نام های بد به کودک ندهید.

♦️اجازه دهید مشکلاتش را خودش حل نماید، ولی به او اطمینان بدهید که در صورت نیاز کمکش خواهید کرد. 

♦️او را با هیچکس دیگری مقایسه نکنید.

♦️وقتی قانونی برای کودک وضع می کنید خود نیز به آن عمل نمایید.

♦️زمانی که به کودک اجازه انتخاب می دهید، به انتخابش نیز احترام بگذارید.

♦️اجازه بدهید که احساس شایستگی در او رشد کند برای این کار می توانید کارهایی که امکان انجامش را به تنهایی دارد را خودش انجام دهد درعین حال به دیگران نیز کمک کند و مسئولیت هایی را نیز در انجام کارهای منزل، یا کارهای شخصی اش بپذیرد.

📢 راهکار های افزایش اعتماد به نفس در کودکان :

✅ ۱-آنها را بدون قید و شرط دوست بدارید و به او محبت کنید:

 ♦️وقتی رفتار اشتباهی از کودک سر می زند رفتار را نقد کنید نه خود کودک را (اشتباه: دختر بی تربیت ، دیگ دوست ندارم، گیج ) (صحیح: این کاری که کردی بنا به این دلایل کار درستی نبود)

✅ ۲-صبور باشید :

♦️ کودک برای یادگیری به تکرار نیاز دارد و ممکن است یک اشتباه را چندین بار انجام دهد . صبور باشید و با لحنی آرام علت اشتباه او را به او بگویید.

✅ ۳-به اعتقاد اریکسون کودکان در سومین مرحله رشد (۳تا۵-۶ سالگی) در مرحله ی بحران ابتکار عمل در مقابل احساس گناه قرار می گیرند در این سنین از مهارت ها و خلاقیت های کودکان استفاده کرده و آنها را تحسین کنید .

♦️تحقیر کردن آنها در این سنین ممکن است باعث عدم اعتماد به نفس آنها شود ، در مقابل ، در این سنین به آنها اعتماد کنید .

✅ ۴-استعداد ها و توانایی های دیگران را به رخ فرزندان خود نکشید.( علی را ببین بهتر از تو می نویسد)

♦️ تفاوت های فردی کودکتان را با دیگران درک کنید و به جای پرورش حس حسادت ، او را به رقابت و رشد تشویق کنید .

✅ ۵-از بی توجهی و توجه مفرط به کودکتان بپرهیزید.

✅ ۶-در رفتار نسبت به فرزندان خود عدالت را رعایت کنید .

♦️ اگر یکی از فرزندان شما به خاطر کارش مستحق محبت یا رسیدگی است به گونه ای رفتار کنید که دیگر فرزندان علت این توجه را متوجه شوند.

✅ ۷-سوالات کودکان خود را بی پاسخ نگذارید .

♦️ پرسش های فراوان نشانه ی تیز هوشی آنان است . مانع حرف زدن آنها نشوید مگر در شرایط نا مناسب.

✅ ۸-از تحقیر کودکان در بین دوستان،اعضای فامیل  به شدت پرهیز کنید .

♦️تذکرات لازم را در فضایی محبت آمیز و خصوصی به او گوشزد کنید.

✅ ۹-عقاید فرزندتان را نمی توانید با تحقیر، اجبار و تهدید تغییر دهید .

 ♦️ممکن است در کوتاه مدت تحقیر، اجبار و تهدید کارساز باشد ولی در بلند مدت مشکلات دیگری نظیر اعتماد به نفس کم ، مشکل در رابطه با وی ایجاد می شود .

✅ ۱۰-از اعمال پسنیدیده فرزند خود در جمع تعریف کنید.                                                                    ‎

 📢 پرورش خودگردانی در کودک

✅ کودک باید طوری پرورش یابد که همپایه اجتماعی شدن ، اتکای کمتری به پاداش ها و تنبیه های بیرونی پیدا کند و اصولا رفتار خودش را خود تنظیم کند .

✅ یعنی فرد معیارهای درونی را در خودش شکل می دهد و بر اساس آنها به خودش پاداش می دهد یا خود را تنبیه می کند .

✅ مثلا یک دختر یا پسر ، خودش را برای یک خطای اخلاقی که کس دیگری از آن با خبر نیست مورد انتقاد قرار دهد . او خودش را تنبیه می کند چون رفتارش با معیارهای مورد قبول وی مغایر بوده است .

✅ این مهم است که به کودکان که در حال تلاش برای کسب موفقیت و پیشرفت هستند ، آموخته اند که عملکرد خود را چگونه ارزیابی کنند . آیا اینگونه پرورش یافته اند که اهداف بسیار والایی را به لحاظ پیشرفت برای خود در نظر می گیرند و تنها هنگامی که به آنها برسند ، به خود پاداش می دهند . برای مثال یک دانش آموز فقط هنگامی کار خود را تایید کند که تمامی معایب کارش را که دیگران ممکن است از آن آگاه و انتظار نداشته باشند ، بر طرف سازد . اما دانش آموز دیگری با عملکرد ناقص تری هم احساس رضایت کند .

✅ افرادی که معیارهای بالایی را برای ارزشیابی خود در نظر می گیرند ، عموما سخت کار می کنند و سخت کار کردن ، پاداش های واقعی را برای آنها فراهم می آورد .

✅ در عین حال ، رسیدن به اهداف والا مشکل است و افرادی که اهداف والایی دارند ، مستعد یاس و افسردگی هستند .

♦️ افراد می توانند با تمرکز بر روی خرده اهداف ، از افسردگی دوری کنند .

📢 یعنی به جای اندازه گیری پیشرفت خود بر مبنای اهداف دور از دسترس ،باید اهدافی قابل قبول و واقعی را برای فعالیت های روزمره خود در نظر بگیرند و هنگامی که به آن می رسند به خودشان پاداش بدهند .

📢 اصل احترام به خود

✅ یکی از روش های مهم رشد خود گردانی در کودک ، آموزش اصل احترام به خود است.

✅ اصل احترام به خود ، یعنی برای خود ارزش و حرمت نفس قائل شدن.

✅ اصل احترام به خود ، یعنی کاری را که بد می دانم و در حضور دیگران انجام نمی دهم در تنهایی خودم هم انجام ندهم.

✅ اصل احترام به خود ، یعنی اگر کاری که خوب هست و برای خوشایند دیگران انجام می دهم در خلوت هم برای خوشحالی خودم آن را انجام دهم .

✅ وقتی اصل احترام به خود در کودک نهادینه شود موجب خودگردانی او می شود و نیازی به تشویق و تنبیه بیرونی ندارد و در آرامش است .

✅  وقتی اصل احترام به خود در  کودک نهادینه می شود ، عزت نفس کودک رشد می یابد .

✅ وقتی اصل احترام به خود در کودک نهادینه می شود ،اعتماد به نفس و خود باوری و ابراز وجود در کودک رشد می یابد.

✅ وقتی اصل احترام به خود در کودک نهادینه می شود ، پدر و مادر لازم نیست نگران تنهایی های کودک یا بیرون رفتن های کودک باشند و نقش دوربین مدراربسته بودن و پلیس مخفی بودن پدر و مادر  حذف می شود و کوک یک خودگردان واقعی است.

📢 یکی از روش های نهادینه کردن اصل احترام به خود ، فهماندن مفهوم آن به کودک و یادآوری مکرر در موقعیت های گوناگون به کودک برای رعایت اصل احترام به خود است .مثلا در یادآوری مسواک زدن قبل خواب ، یادآوری مسواک زدن بر اساس  اصل احترام به خود ، به جای ؛ باید بری مسواک بزنی .

📢 برای یاد آوری مکرر اصل احترام به خود برای نهادینه شدن ” من به خودم احترام می گذارم ” را پرینت گرفته و به دیوار اتاق کودک بچسبانید تا مرتب آن را ببیند و مفهوم آن به او یادآوری شود .

♦️بعد از مطلب عکس ” من به خودم احترام می گذارم ” آمده است.

📢 پرورش خود کارآمدی در کودک

✅ خود کارآمدی ، یعنی اینکه فرد خود را در موارد گوناگون چگونه می بیند .

✅ ارزیابی های خود کارآمدی ، تاثیر عمیق بر سطح انگیزش افراد دارد .

✅ خود کارآمدی ، یعنی بر اساس توانایی های کلی خود به چه نتیجه گیری از خود می رسیم . مثلا ؛ من در جبر خوب هستم. یا من در شنا کردن ضعیف هستم . این قضاوت های کلی ، ارزیابی های خود کارآمدی، نامیده می شوند .

✅ در آزمایشات و تحقیقات مختلف ، مفهوم خودکارآمدی بررسی شده است؛ مثلا دو گروه براساس سطح توانایی آنها در ریاضیات تقسیم شدند و عقیده کودکان را در مورد توانایی هایشان جویا شدند . سپس به همه تعدادی مسئله مشکل دادند . کودکانی که اعتقاد داشتند در ریاضیات خوب هستند ، مسائل بیشتری را حل کردند. با پشتکار و اشتیاق بیشتری روی مسائلی که نتوانسته بودند حل کنند ، کار می کردند و نگرش مثبت تری نسبت به ریاضیات از خود نشان دادند .

✅ خوب است با مفهوم خود کارآمدی، کودکان استعدادهای خود را بالا تخمین بزنند و معتقد باشند که موفق می شوند .

✅ زندگی با مشکلات ، ناملایمات ، شکست ها ، موانع و بی عدالتی همراه است ، بنابر این خود کارآمدی خوشبینانه ، سودمند است .

✅ افراد پر تلاش ، آنقدر در خودشان احساس نیرومندی می کنند که قادرند تلاش فوق العاده ای از خود نشان دهند و شکست های زیادی را که به آنها دچار می شوند ، تحمل کنند .

📢 منابع ارزیابی خود کارآمدی

✅ ارزیابی های خود کارآمدی بر چهار منبع اطلاعات استوار هستند .

♦️ ۱ ) اساسی ترین منبع آگاهی از خود کارآمدی ، عملکرد واقعی است .

✅ یعنی اگر ما به طور مکرر در انجام وظایف خود موفق شویم ، حس کارآمدی  ما افزایش می یابد . اما اگر به طور متوالی شکست بخوریم ، حس کارآمدی ما کاهش می یابد .

✅ به محض آنکه در یک زمینه احساس خود کارآمدی زیادی بکنیم ، با شکست های موقت ، مشکل چندانی برایمان پیش نمی آید .

✅ در این صورت احتمال زیادی دارد که شکست های خود را به فقدان تلاش یا تدابیر ضعیف نسبت دهیم و دوباره تلاش کنیم.

✅ اگر در این تلاش ها موفق شویم ، حس کارآمدی ما حتی از گذشته هم بیشتر می شود.

✅ ۲ ) ارزیابی های خودکارآمدی ، همچنین تحت تاثیر تجربه های جانشینی است .

✅ اگر ما ببینیم که دیگران در انجام کاری موفق هستند ، پیش خود استنباط خواهیم کرد که ما نیز می توانیم آن کار را انجام دهیم . این مسئله به ویژه هنگامی حقیقت دارد که ما معتقد باشیم میزان توانایی دیگران ، تقریبا مشابه توانایی خود ماست .

✅ ۳ ) نوع سوم ارزیابی خودکارآمدی ، ترغیب کلامی یا صحبت های انرژی زا است .

✅ هنگامی که کسی کودک را یا خودمان را متقاعد می سازد که می توانیم کاری را انجام دهیم ، معمولا آن را بهتر انجام خواهیم داد .

✅ ۴ ) مورد چهارم ارزیابی خودکارآمدی  ، تا حدودی بر اساس نشانه های فیزیولوژیکی است. برای مثال کودک احساس خستگی یا تنش را به عنوان علامتی برای دشواری کار تفسیر کند .

📢 بدانیم که در طول زندگی کودک و هر فردی ، نوعی حس رو به گسترش از خودکارآمدی ، باعث حفظ حرکت رو به جلو و انرژی و طراوت در فرد می شود .

📢 اگر خود کارآمدی پایین باشد ، افراد مستعد افسردگی ، دچار کناره گیری و گوشه گیری و تردیدهای دردآلود نسبت به خود می شوند .

📢 حال که مفهوم و اهمیت خودکارآمدی را درک نمودیم ، سعی بر آن داشته باشیم که در جهت افزایش خودکارآمدی خود ، کودکان مان ، دانش آموزان مان ، کارمندان مان و …. کوشا باشیم . هر چه خودکارآمدی مان بالاتر به  جامعه ای کارآمدتر  را خواهیم ساخت .